G40: steden keihard nodig voor realiseren ambities regeerakkoord

De G40 is blij dat er na lang onderhandelen een regeerakkoord ligt en een missionair kabinet op komst is. In dat regeerakkoord herkent de G40 veel onderwerpen die voor de steden en hun ruim vijf miljoen inwoners en talloze ondernemingen van groot belang zijn. Het is belangrijk om ook in crisistijd het oog op de toekomst te houden en te blijven bouwen aan fundamenten voor brede welvaart. De inzet op onder andere woningbouw, klimaat en energietransitie zijn daarvoor broodnodig. De coronacrisis heeft als contrastvloeistof gewerkt en bestaanszekerheid, gelijke kansen en gezond leven ook weer hoger op de agenda van het regeerakkoord gezet.

Meer dan voorheen vragen de grote opgaven om overheden, ondernemingen en maatschappelijke organisaties die met elkaar samenwerken, lokaal, regionaal en landelijk. En waarbij de steden vanuit hun centrumfunctie in staat worden gesteld de kracht van de regio te mobiliseren op de maat van die regio. Dit regeerakkoord haalt regelmatig gemeenten aan als belangrijke partner voor de uitvoering van maatregelen, maar dat is het dan ook. Niets over een toets op haalbaarheid, uitvoerbaarheid en rechtvaardigheid. Niets over ‘één overheid’ waarvoor door ons al zo geruime tijd gepleit wordt en wat wordt bevestigd in adviezen van onder andere de Raad voor Openbaar Bestuur en de Raad van State. Hier past een winstwaarschuwing. Gemeenten en steden in het bijzonder zijn keihard nodig om de ambities uit het akkoord te realiseren. Niet als uitvoeringsloket, maar als meebepalende overheid. Regel dat dan ook.

In navolging van de reactie van de VNG aan de Tweede Kamer zijn er een paar zaken waarvoor wij extra aandacht vragen.

Jeugdzorg  

Wij delen de grote zorg van VNG omtrent het eenzijdig terzijde schuiven van de arbitrage uitkomst rondom de jeugdmiddelen en deze vanaf 2024 met 100 miljoen en vanaf 2025 zelfs met 500 miljoen euro te verminderen. In dat licht maken we ons er ook zorgen over hoe we ervoor kunnen zorgen dat we lokaal en regionaal kunnen doen wat nodig is waaronder centralere inkoop door regio’s (inclusief specialistische jeugd GGZ).

Bestaanszekerheid  

Er worden maatregelen aangekondigd die voor mensen met een laag inkomen en bijstandsgerechtigden een verbetering betekenen. De G40 heeft daar allang voor gepleit. Er wordt nu een mooie stap gemaakt. We zien daarin de erkenning dat het bestaande sociaal minimum niet toereikend is. De ambitie om kinderarmoede te halveren is heel mooi, maar het is nog niet duidelijk hoe dat moet gaan gebeuren.

Op het gebied van werk en participatie wordt een kleine stap gemaakt die echter niet in de buurt komt van de adviezen van commissie-Borstlap en het pleidooi voor een herziening van de Participatiewet. Of de maatregelen basisbanen mogelijk maken is niet helder en is afhankelijk van wat onder beschutte werkplekken wordt verstaan. De extra middelen zijn mooi, maar zijn onvoldoende voor een noodzakelijke extra investering in alle bijstandsgerechtigden. Het gereserveerde bedrag van 500 miljoen euro voor hervormen arbeidsmarkt en re-integratie is (zeker omdat het gecombineerd is met middelen voor armoede en schulden) een start, maar zeker niet voldoende om tot een noodzakelijke nieuwe aanpak te komen.

Kwetsbare wijken

In onze steden wonen veel kwetsbare inwoners met complexe problematiek, vaak geconcentreerd in bepaalde wijken. We zijn blij met de erkenning van de problematiek van leefbaarheid, veiligheid en kansenongelijkheid. Een aanzet voor een meerjarig, domeinoverstijgend programma Leefbaarheid en Veiligheid ligt er nu. We missen echter de nadere uitwerking en het bijbehorende en integrale budget.

Wonen  

Aandacht voor versnelling van de woningbouw en bouw van betaalbare woningen, afschaffen van de verhuurderheffing en inzet op volkshuisvesting zijn natuurlijk goed. We hadden echter gehoopt op hogere bedragen bij de voortzetting van de Woningbouwimpuls en het Volkshuisvestingsfonds. Vanzelfsprekend zijn we erg teleurgesteld over de sigaar van 1,6 miljard euro die uit eigen doos komt.

Alle relevante, bij wonen en woningbouw betrokken partijen hebben de Actieagenda wonen opgesteld. We zien veel plannen hieruit terug, maar er wordt niet naar verwezen. We verwachten van het nieuwe kabinet een toelichting op welke onderdelen wel en niet zijn overgenomen. Enkel als die toelichting naar tevredenheid is, kan de G40 zich eraan committeren.

Duurzaamheid  

We zijn blij met de verschuiving van de energiebelasting van elektriciteit naar aardgas, de middelen voor de energietransitie en de duurzaamheidsnormen voor huurwoningen. Wat we missen is duidelijkheid over financiële middelen en over instrumentarium om echt wijken van aardgas op duurzame energie over te zetten. Ook is het onduidelijk hoe woonlastenneutraliteit voor bewoners geborgd zal worden. Een zeer belangrijk punt zijn de uitvoeringskosten van klimaatbeleid voor gemeenten. Zo heeft de Raad voor Openbaar Bestuur becijferd dat in de periode 2022-2024 de totale extra uitvoeringslasten voor gemeenten 1589 miljoen euro zijn. Hier vragen wij uitdrukkelijk duidelijkheid over van het kabinet.

Financiën

De Woningbouwimpuls en het Volkshuisvestingsfonds worden voor een deel gefinancierd met geld dat onttrokken wordt aan het gemeentefonds (1,6 miljard euro) en via specifieke uitkeringen weer terugkomt. Dit is natuurlijk een sigaar uit eigen doos. Daarnaast wordt veel gefinancierd uit eenmalige fondsen die niet meetellen voor de groei van het gemeentefonds. Bovendien wordt de opschalingskorting nog steeds niet afgeschaft. Wel wordt de oploop teniet gedaan, maar daarna komt hij gewoon weer terug. Dit vinden wij echt een gotspe.

Het is duidelijk dat het nieuwe kabinet onze uitgebreide kennis en ervaring zeer goed kan gebruiken. Binnen de voorwaarden zoals ook eerder door de VNG naar voren zijn gebracht, zijn wij daartoe uiteraard bereid.