Bestuurlijke netwerkdag in Zaandam 29 mei 2024
Op de dag dat daar ’s avonds The Kik zou optreden, bevolkten bestuurders ‘s ochtends en ’s middags het Zaantheater. Het vijftigjarige Zaanstad heette hier bij monde van zijn burgemeester Jan Hamming wethouders en burgemeesters van onze 41 steden welkom bij de tweede netwerkdag van dit jaar. Een wederom goed bezochte bijeenkomst, mogen we concluderen. Tegen de 150 deelnemers over de hele dag gezien.
Daarvan zaten er al 100 in de zaal bij de start: een presentatie van Marco Pastors. We hadden hem gevraagd om, vanuit zijn lidmaatschap van de Staatscommissie Demografische Ontwikkeling, het rapport ‘Gematigde groei’ van de staatscommissie toe te lichten. Pastors liet zien dat bij ongewijzigd beleid migratie een bevolkingsgroei veroorzaakt die uiteindelijk ten koste zal gaan van ons doel van brede welvaart. Dat houdt in dat er negatieve gevolgen optreden voor ruimte, economie, voorzieningen, regio en sociale cohesie. Maar ook een 0-groei, die sowieso niet reëel is, kent grote nadelen. De staatscommissie pleit daarom voor ‘gematigde groei’. Deze ligt dan rond de 40-60.000 per jaar. Pastors benadrukt dat beperking van de groei alleen maar gerealiseerd kan worden als er keuzes worden gemaakt. De staatscommissie heeft hiervoor enkele handelingsperspectieven in haar rapport opgenomen. Die gaan over domeinen waarop grote gemeenten, indachtig de analyse van de staatscommissie, met hun beleid verschil kunnen maken. Die domeinen betreffen ‘wonen en ruimtelijke ordening’, ‘kwalitatief hoogwaardige economie’, ‘publieke voorzieningen: onderwijs en innovatie’ en aanpakken over de domeinen heen. Bewust heeft de staatscommissie de perspectieven niet verder uitgewerkt, de analyse in het rapport biedt wel een stevig fundament voor verdere uitwerking.
G40-voorzitter Paul Depla pakt deze uitdaging graag op. Sectoren die arbeidsmigranten uitbuiten horen niet in Nederland thuis, vindt hij. In de paneldiscussie met Carine Bloemhoff en Yusuf Çelik stelde men de vraag welke economie we willen zijn. Wat het panel betreft geen lage lonen arbeidsmigratie en de gevolgen afwentelen op de samenleving. Hoe komen we tot geleide migratie richting sectoren waar het wel nodig is? In de zaal wat kanttekeningen: de rol van steden in de economie kent grenzen en economische ontwikkeling is ook regionaal, landelijk en Europees. Als overheid zou je de discussie niet alleen moeten voeren, maar met de belangrijkste stakeholders in de economie.
Vervolgens was er een goed gevuld programma voor de bestuurders. Centraal deze dag stonden migratie, de ruimtelijke puzzel, leiderschap in het sociaal domein en de inzet van de G40 richting het nieuwe kabinet. Tijdens de lunch kon men kennismaken met Zaanstad, maar ook in gesprek met de ambassadeur van Oekraïne, Oleksandr Karasevych.
In dat gesprek schetste de ambassadeur de situatie in zijn land en de uitdagingen waar het zich voor gesteld ziet bij de reconstructie tijdens en na de oorlog. Er bestaan al diverse initiatieven om Oekraïense gemeenten te ondersteunen. Afgesproken werd dat VNG International (directeur Pieter Jeroense was bij het gesprek) de G40 informeert over lopende initiatieven. Dat overzicht biedt een handvat voor de steden om na te gaan of ergens bij aangesloten kan worden.
De dag werd afgesloten met sessies van onze drie pijlers. Het gesprek in de pijler Fysiek ging over samenwerking tussen organisaties publiek/publiek en publiek/privaat. De sessie van de pijler Sociaal stond in het teken van vernieuwend leiderschap en in de pijler Economie en werk sprak men over de lobby richting het Rijk om de regionale economie beter te laten functioneren.
Hieronder treft u een kort verslag van de dag, de verschillende thema’s die besproken zijn en een verwijzing naar de presentaties.
Slim met stroom
Het gesprek tussen G40-bestuurders en Gerard Schouw (door het kabinet aangesteld als onafhankelijk bestuurlijk aanjager Slim met Stroom) leidde meteen tot concrete input voor het commissiedebat in juni over netcongestie in de Tweede kamer. Zoals: deel beschikbare middelen voor verzwaring elektriciteitsysteem inzetten voor aanleg warmtestructuur om aanleg van warmtenetten te versnellen, denk na over prikkels voor bedrijven voor flexibiliseren van gecontracteerd vermogen of terug leveren van gecontracteerd vermogen, heb aandacht voor zeggenschap en sturingsinstrumenten van gemeenten in de (provinciale) energyboards, netcongestie is nu een technisch gesprek en dat moet verbreed worden naar een bestuurlijk gesprek over scherpe keuzes. Wat kunnen ondernemers doen: energiebesparen, spitsmijden, decentraal energie gebruiken en bufferen (energie opslaan). Wat kunnen G40 wethouders doen: niet afwachten, aan de slag met ondernemers, deelnemen aan provinciale energyboards, in gesprek blijven met netbeheerders.
Slim! Conceptueel en Circulair bouwen
De sessie startte met een update over Circulair Bouwen door Guido La Rose, strateeg gemeente Tilburg. De G40 is onder andere aangesloten bij het programma ‘Samen Versnellen’ en heeft op 9 december 2023 het manifest ‘Het Nieuwe Normaal’ ondertekend. Ook zijn behoeften op het gebied van circulair bouwen opgehaald bij de (deelnemende) G40 steden: het delen van documenten, gezamenlijk opdracht geven voor advies/onderzoek, integrale aanpak opstellen voor duurzaam bouwen, uniforme tenderaanpak, leergang circulair bouwen voor gemeenten en gezamenlijke lobby. Punten die de aanwezige bestuurders meegaven waren onder andere het betrekken van de markt, het meenemen van water- en bodemsturend, het sturen op bovenwettelijke eisen en handhaving hierop.
In het tweede deel van de sessie vertelde Olga Görts-Van der Pas, directeur van het Netwerk Conceptueel Bouwen (NCB), over de urgentie en voordelen van conceptueel en circulair bouwen. Voor conceptuele woningbouw is een organisatie- en cultuurverandering nodig, omdat deze een andere werkwijze vraagt dan traditionele woningbouw. Gemeenten zijn een belangrijke speler bij de ontwikkeling van locaties/gebiedsontwikkeling en moeten ook op de hoogte zijn van de nieuwe werkwijze. Het NCB zoekt de verbinding, vergaart en deelt kennis, alles erop gericht om de toepassing van woningconcepten in de woningbouw te stimuleren. Dit doet het NCB door te inspireren, te activeren en ook te helpen met het implementeren van nieuwe werkwijzen. Het NCB heeft hiervoor verschillende instrumenten ontwikkeld, zoals De Woonstandaard, Conceptenboulevard.nl en opleidingen van de NCB Academy. In het bestuurlijke gesprek dat hierop volgde, kwam onder andere naar voren dat het belangrijk is om meer met elkaar te gaan samenwerken, naar elkaar te luisteren, elkaar te begrijpen, door te vragen, vertrouwen in elkaar te hebben en ook duidelijk te krijgen wat er van elkaar verwacht wordt. Door te kijken waar je de meeste waarde kunt toevoegen kun je tot succesvolle conceptuele woningbouwprojecten komen.
Samenwerken: hoe dan?
De dag werd afgesloten met het laatste deel van het tweeluik over samenwerking in het fysieke domein. Marleen Hermans (TU Delft) stelde dat: complexiteit van maatschappelijke en verstedelijkingsopgaven noopt tot meer samenwerking, samenwerking publiek – publiek en publiek – privaat neemt toe, ook met (deels) nieuwe partners, samenwerking is meer gelijkwaardig dan opdrachtgever – opdrachtnemer en leidt tot nieuwe verhoudingen, samenwerking is programmatisch, voor een lange termijn en kent een ‘bewegend doel’, en schaarste maakt innovatie noodzakelijk. Willem de Vreeze (Aedes) en Fahid Minhas (Neprom) pitchten de leidende principes over hoe de samenwerking tussen beide bracheorganisaties vorm krijgt en nodigden de steden uit om zich te verdiepen in samenwerking op gebiedsniveau. Steden stelden onder meer dat deze alleen slaagt als alle partijen (ook gemeenteraden) met open vizier, met oog voor leefbare wijken en open boeken de samenwerking tegemoet treden. De tijd lijkt er rijp voor!
Verdelen van de schaarse woningvoorraad
In de gezamenlijke sessie van de themagroepen Woningmarkt, ZJO en WWZ vertelde Arjan Primus, programmamanager Langer en Weer Thuis van de gemeente Delft, over de regionale woonzorgvisie. Hierin maken de gemeenten uit de regio Haaglanden afspraken maken over de verdeling van de huisvesting van aandachtsgroepen. Het doel van de regionale woonzorgvisie is om te zorgen voor voldoende betaalbare woningen voor aandachtsgroepen met een evenwichtige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg en ondersteuning. Haaglanden kiest ervoor om naar draagkracht van de gemeenten de fair share component te bepalen. Aandachtspunten die werden benoemd, waren de aanwezigheid van passende voorzieningen en in hoeverre welk vertrekpunt het zwaarste moet wegen: de verdeling van de aandachtsgroepen met een evenwichtige verdeling en passende zorg en ondersteuning of de beschikbaarheid van ruimte voor woningbouw.
In het tweede deel van de sessie deed Michelle Eggermont, beleidsadviseur Jeugd regio Flevoland, een moreel appèl op bestuurders om goed te kijken naar de groep jongeren die onnodig een plek in kostbare behandelgroepen bezet houden omdat er geen (passende) vervolghuisvesting is. Elke plek voor een jongere kost jaarlijks ruim 130k. Maar belangrijker nog is dat diens ontwikkeling naar volwassenheid niet doorzet zonder het perspectief op een passend dak boven het hoofd. De bestuurders gingen met elkaar in debat over deze oproep. Omdat door het grote tekort aan woningen elke keuze voor een bepaalde doelgroep een andere doelgroep (met en zonder rugzak) in de kou zet, is de oproep gedaan om gezamenlijk aan de hand van een businesscase te kijken naar slimme oplossingen.
Hoofdlijnenakkoord en Voorjaarsnota i.r.t. ambities rondom Gezond Leven
Isabel Joosen, MT-lid bij de directie Inclusieve Samenleving met de portefeuille Gezond Leven van VNG, nam de aanwezigen mee in de belangrijkste aandachtspunten die tot nu toe uit de Voorjaarsnota en het Hoofdlijnenakkoord te halen zijn voor het sociaal domein. Er ontstond al snel een levendig gesprek over de onderwerpen die voor de bestuurders van belang zijn. Wat betekent het als belangrijke thema’s rondom de beweging van zorg naar gezondheid en houdbaarheid van de Wmo zoals mentale gezondheid en de GGZ niet worden genoemd? Maar ook de vraag of de bestuurlijke afspraken die tot op heden gemaakt zijn, voortgezet kunnen worden. Er bestaan zorgen over het fundament onder de afspraken voor GALA. De bestuurders spraken de mogelijkheden van heroriëntatie en herijking door. Al met al worden mooie kansen gezien om samen met regionale en lokale coalitiepartners vanuit de stedelijke praktijk oplossingsrichtingen over het voetlicht te brengen voor de maatschappelijke opgaven.
Taal en beeldvorming rond Armoede en Schulden
De themagroep Armoede en Schulden ging in gesprek met Gaby Perin-Gopie, Eerste Kamerlid en voorzitter van de stichting Spreidstandburgers. Het onderwerp was ‘mensbeelden, taal en beeldvorming bij armoede en schulden’. Om de bewustwording hierover te bevorderen ontwikkelde Platform31 een praatplaat met links naar handige documenten, tips en praktijkvoorbeelden.
Gaby deelde haar eigen ervaringen met opgroeien in armoede en benadrukte het belang van ervaringskennis. Ze wees ons erop dat bestuurders vaak woorden gebruiken die niet aansluiten bij de belevingswereld van mensen met geldzorgen. Een inwoner die moeite heeft om rond te komen, ziet zichzelf meestal niet als iemand met een lagere sociaaleconomische status of als ongezond of ongelukkig. Stigmatisering ligt op de loer bij het gebruik van veel jargon en ambtelijke taal.
Effectievere communicatie ontstaat wanneer bestuurders hun taalgebruik aanpassen aan dat van de inwoners. Bij werkbezoeken is het belangrijk om het machts- en statusverschil te erkennen en een gelijkwaardige sfeer te creëren. Dit kan door minder formeel gekleed te gaan, zonder grote delegatie te komen, de communicatieadviseur thuis te laten, geen regionale pers uit te nodigen, de ‘spreidstand’-ambtenaar te gebruiken om het gesprek goed voor te bereiden en echt in gesprek te gaan met elkaar.
Vernieuwend leiderschap
Radicale vernieuwing in het sociaal domein heeft een richting nodig. Hoe geef je met je netwerkpartners en medeoverheden hier duurzaam vorm aan? En hoe kan complexiteit leiden tot kwaliteit? In de lezing van Diane Nijs, lector aan de BUas, over Vernieuwend Leiderschap over ‘Mindset, Metaskills en Mechanismes voor de Transformatieve Overheid’ stonden deze vragen centraal. Kijk verder dan de rationele logica van meten is weten, maar heb ook aandacht voor de levende systemen en interactie. Als je een aansprekende en simpele regel relevant weet te maken voor wie je het doet en wie je daarbij nodig hebt, zoals bijvoorbeeld de stad is van iedereen, dan kan dat een katalysator zijn voor een gewenste transformatie. Een mooi vertrekpunt voor de uitwerking van de speerpunten uit het Public Affairsplan G40.
Ruimtelijke puzzel; wonen en werken
Tijdens de sessie ‘De ruimtelijke puzzel; wonen en werken’ lichtte Cees-Jan Pen (Fontys) toe dat het belangrijk is dat er bij de ruimtelijke ontwikkelingen ook nagedacht wordt over de economische aspecten van een stad. “Waar mensen wonen, moet je ook werken”, was zijn advies. Hij benadrukte de ruimtelijke claim die ook de circulaire economie gaat maken en maakte zo het bruggetje naar de algemene ruimtelijke puzzel waar de themagroep Leefomgeving stedelijke transformatie zich op richt. Paola Huijding vertelde hoe de ruimtelijke puzzel in Almere Pampus is gelegd en hoe je in een gebied verschillende wensen en belangen afweegt en tot keuzes komt. Een Smart City DMI-systeem helpt daarbij. De eerdergenoemde ruimtelijke puzzel is grondlegger voor de nota Ruimte. De G40 denkt graag mee met Rijk en provincies over het leggen van de ruimtelijke puzzel. Een gesprek hierover wordt ambtelijk en bestuurlijk voorbereid voor de netwerkdagen van september. Mocht u daar nog aan mee willen doen, meldt u zich dan bij regien.vanadrichem@platform31.nl.
Migratie en werk
Wim de Schryver, wethouder in Venray, wil in zijn arbeidsmarktregio actief de misstanden rond arbeidsmigranten aanpakken. Hij gaf een inspirerend betoog hoe dat kan. Meer steden zijn hiermee aan de slag, Carine Bloemhoff noemde het Groningse bedrijfsvestigingsbeleid. Thomas Zwiers, manager van het team ‘arbeidsmigranten’ van de VNG, gaf een toelichting hoe zijn team gemeenten kan ondersteunen in de aanpak van migratie. De VNG vraagt aandacht bij het rijk voor wat gemeenten nodig hebben en hoopt daarbij op steun van de G40.
Pijler Economie en Werk
De door de G40 gestarte regionale pilots om de dienstverlening aan het MKB te verbeteren worden inmiddels ondersteund door landelijke organisaties en het ministerie van EZK. Hiermee ondersteunen we het MKB in de innovatie en verduurzamingsopgave. In de pijler bespraken we onze lobby. Om de regionale economie goed te kunnen laten functioneren is voldoende energie, menskracht en ruimte nodig. Op de korte termijn biedt het hoofdlijnenakkoord haakjes om dit beter op orde te krijgen. Er staat ook veel niet in het hoofdlijnenakkoord. De G40 denkt graag mee met de nieuwe ministers voor economie, energie en arbeidsmarkt. De G40 wil ook aandacht voor de economische ontwikkeling op de middellange termijn. Pijlervoorzitter Frank den Brok vindt het belangrijk dit samen te doen met het bedrijfsleven en de belangrijkste landelijke stakeholders. Voor de wethouders Werk is een fundamentele herziening van de Participatiewet belangrijk. Ook wordt aandacht gevraagd voor het begeleiden van statushouders naar werk.