Stad als kiemcel

Als je als stadsbestuurder je ervaringen mag delen met collega's uit een netwerk van tientallen steden gaan er evenzovele werelden voor je open. Wat een inspireerde ervaring! Delen is meer dan alleen iets uitwisselen. Kennis en ervaringen delen betekent dat je van elkaar leert. Dat je samen slimmer en beter wordt.

Vanuit het dagelijks bestuur had ik het voorrecht om namens de G32 betrokken te zijn bij de Agenda Stad. Ik ontdekte al gauw dat de Agenda Stad niet bestaat. Elke stad heeft immers haar eigen verhaal. Een doorlopend verhaal. Bij sommige steden al sinds de middeleeuwen of nog langer. Andere steden zijn nog piepjong en hun verhaal is nog maar net vanuit de polder begonnen. Maar juist in de verscheidenheid van al die stadsbiografieën ligt de kracht van ons kleine land.

Door de Agenda Stad ben ik mij bewuster geworden hoe betekenisvol de stad is en niet alleen voor de stad zelf. De stad is immers niet alleen van de stad. Zonder regio kan geen enkele stad tot bloei komen. En zonder stad de regio niet. Steden kunnen ook niet zonder elkaar. De ene stad versterkt de andere. Ik ben geboren in een mijnwerkersstad. In de wereld van koempels is de cultuur doordrenkt van het besef dat je elkaar nodig hebt. Eind jaren tachtig was ik de jonge, beginnende burgemeester in een buurgemeente van Maastricht. Van mijn collega Philip Houben leerde ik toen dat stadsmuren niet meer bestaan. De collegialiteit waarmee hij de regiogemeenten benaderde en respecteerde is voor mij steeds een voorbeeld gebleven. De stad is van de regio en de regio is van de stad. Wie dit uitgangspunt miskent trekt muren op die ontwikkelingen blokkeren.

Stedelijke regio's zijn plekken waar kiemcellen[1] ontstaan. In die kiemcellen kunnen mensen de trivialiteit van het dagelijks leven ontstijgen. Thomas Quartier zegt: "Ze bergen de kracht in zich om een nieuwe werkelijkheid te laten ontstaan." Er is plaats voor onverwachte ontmoetingen. Daardoor ontstaat een voedingsbodem voor creativiteit en inspiratie. Tegenwoordig noemen wij dat cross-overs, triple helix, enzevoort. Die modieuze en on-Nederlandse woorden wekken de suggestie dat het om nieuwe dingen gaat. Maar het geheim van de kiemcellen is zo oud als de geschiedenis van de stad.

Stedelijke kiemcellen hebben bescherming nodig, maar vooral lucht en ruimte. In een bestuurlijk bestel dat uit balans is door te veel regelzucht, bureaucratie en systemisch leiderschap wordt elke kiemkracht gesmoord. Het omgekeerde is ook risicovol. Het bestuurlijk bestel kan door gebrek aan visie, daadkracht en invoelend leiderschap bepaalde kwetsbare kansen verloren laten gaan. Kiemkracht kan alleen gedijen als de (hogere) overheid er slim mee omgaat. Het is de kunst van het ruimte laten van onderop en het beperkt sturen op precaire momenten. De kiemkracht in stad en regio is daarom gediend bij een consequent vasthouden aan het subsidiariteitsbeginsel.

Het vervolg op de Agenda Stad vraagt in feite om een 'Agenda voor Subsidiariteit': een agenda voor licht en ruimte en nieuwe vorming van sturing. Een agenda die stimuleert dat kiemcellen kunnen ontstaan voor ontmoetingen tussen het onverwachte en het onwaarschijnlijke. Die nieuwe kiemcellen zijn nodig voor het laten opbloeien van mensen, gemeenschappen en ideeën. Zij zullen de basis zijn voor nieuwe vormen van democratie en burgerschap en een nieuw type overheid. Subsidiariteit vraagt vooral om een nieuw type politiek leiderschap, dat gestoeld is op authentieke ervaringen vanaf de basis. De echt waardevolle, ambachtelijke kennis is volop voor handen bij de mensen die dagelijks op straat, op school, in de zorg, in de landbouw, in winkels en fabrieken kennis ontwikkelen en echte problemen slim en verantwoord oplossen.

Juist in de stedelijke regio's kan dit nieuwe leiderschap een kans krijgen. Daar kunnen leiders werken aan verbindingen tussen mensen en gemeenschappen. Met een goede balans tussen beschermen en loslaten, tussen gedoe en reflectie, tussen dagelijks pragmatisme en het betekenisvol met de toekomst bezig zijn.

Met dit op subsidiariteit gestoeld leiderschap zullen niet alleen onze steden en  stedelijke regio's bloeien, maar ook een vernieuwde Europese Unie. Het Europa van de toekomst: een bonte familie van stedelijke netwerken. Het Europa van de kiemcellen.

[1] De term 'Kiemcellen' ontleen ik aan het gelijknamige boek van Thomas Quartier (Berne, juni 2016)